Η επικράτεια των βουνών και των μοναχών

Η χώρα του Δαλάι Λάμα ασκούσε πάντοτε μια παράξενη έλξη. Αν και δεν είναι πια η απαγορευμένη χώρα για τους ξένους, διατηρεί ακέραιο τον μυστηριακό χαρακτήρα της. Ο επισκέπτης δεν χρειάζεται να μείνει επτά χρόνια για να μαγευτεί από την Ποτάλα, τη Λάσα, τα μοναστήρια, τα Ιμαλάια

Θιβέτ

Πριν από λίγους μήνες είδαμε στην Αθήνα το «Επτά χρόνια στο Θιβέτ» του γάλλου σκηνοθέτη Ζαν-Ζακ Ανό. Ο αμερικανός Μάρτιν Σκορσέζε γύρισε το «Κουντούμ», που παρουσιάζει τη βιογραφία του Δαλάι Λάμα, με ήρωα τον Ρίτσαρντ Γκιρ, και η Αριάν Μνούσκιν, με το Θέατρο του Ηλιου, στη Βενσέν, στο Παρίσι παρουσιάζει αυτόν τον καιρό ένα θέαμα - μαρτυρία για το Θιβέτ. Στη Γαλλία, χώρα όπου η θιβετιανή παρουσία είναι πιο έντονη, ακόμη και κλασικά εικονογραφημένα κυκλοφόρησαν τελευταία για την Ποτάλα.
Από πού προέρχεται αυτή η δύναμη της γοητείας που ασκεί το Θιβέτ· το τοπίο, η πνευματικότητα του τόπου; Πιστεύω ότι πηγή αυτής της έλξης είναι η «εν δυνάμει ποίηση», οι μύθοι και οι παραδόσεις του λαού, η ανθρώπινη ­ σχεδόν εξαϋλωμένη μερικές φορές ­ παρουσία, το ξεχωριστό φυσικό περιβάλλον, όλα μαζί, τόσο διαφορετικά από την εμπορευματοποίηση του Δυτικού κόσμου.

Ο τόπος του αιώνιου χιονιού
Μικρή, είχα δει φωτογραφίες από την Ποτάλα, το παλάτι του Δαλάι Λάμα. Απόκοσμο, ιερατικό. Και μόνον ο μύθος - αλήθεια των βουνών, των Ιμαλαΐων, και ο ουρανός πάντα έντονο μπλε. Εκεί νιώθεις τη γεύση του ορατού με το αόρατο, του εφήμερου με το αιώνιο, τη γεύση ακόμη του απόλυτου και της ομορφιάς, του κενού και της περιπέτειας.
Το ταξίδι είχε αποφασισθεί να γίνει από το Κατμαντού ­ η πιο πρόσφορη είσοδος στο Θιβέτ, αλλά βέβαια όχι πάντα εύκολη. Οδικά χρειάζονται 3-4 ημέρες με τζιπ. Η διάβαση ­ χωματόδρομος σε πολλά σημεία ­ φθάνει στα 5.500 μέτρα και την περίοδο των βροχών, τον Αύγουστο, συχνά είναι αποκλεισμένος. Τότε η μεταφορά γίνεται και με ζώα. Πάντως η συμβουλή όλων ήταν ότι, για να συνηθίσει ο οργανισμός, η μετάβαση να γίνει καλύτερα αεροπορικώς και, αν όλα πάνε καλά, η επιστροφή οδικώς.
Διαδρομή Κατμαντού - Λάσα με την Eastern China Airlines. Στάθηκα τυχερή που καθόμουν στο αριστερό μέρος του αεροπλάνου και είχα τα βουνά μπροστά μου. Απόμακρα, θεληματικά, με φωτοστέφανο ολόγυρα. Αξίζει να επισκεφθείς το Θιβέτ για να αγκαλιάσεις αυτά τα βουνά, Αναπούρνα, Νταουλαγκίρ, πάνω από 8.000 μέτρα.
Το αεροδρόμιο στη Λάσα απέχει περίπου 90 χλμ. από την πόλη. Μας περίμεναν το τζιπ και η κινέζα ξεναγός ­ με καλά αγγλικά. Ο δρόμος δίπλα στο ποτάμι, παραπόταμο του Βραχμαπούτρα. Οι ερωτήσεις πέφτουν απανωτά. Διασχίζουμε μια κοιλάδα με αραιές καλλιέργειες και μετά κίτρινη, καφετιά, αραιή γη και μακριά, χιονοσκεπή βουνά. Υπάρχει μια περίεργη ησυχία. Αυστηρή λιτότητα τοπίου. Στον βράχο πάνω στο ποτάμι ζωγραφισμένη η μορφή του Βούδα. Τα χωριά, σωστά οχυρά, χτισμένα με πλίνθους και ρίζες, με τις σημαίες προσευχής, σαν λάβαρα, στην κορυφή.
Αυτές τις σημαίες με τα θρησκευτικά ρητά τις αντικρίζει κανείς συχνά στο Θιβέτ. Λίγο αργότερα τις είδαμε στην αγορά της πόλης, σημαίες περασμένες οριζόντια σε ένα σύρμα, «η οριζόντια φορά των πραγμάτων», ή κάθετα, τις περισσότερες φορές, σε στύλους μοναχικούς που τους χτυπούν οι άνεμοι.

Η καινούργια πόλη
Φθάσαμε στην καινούργια πόλη, στη Λάσα, χτισμένη μετά το 1959. Δρόμοι φαρδείς, κάθετοι, πόλη αδιάφορη. Ηταν 3.00 το απόγευμα. Μας είχαν αποτρέψει από την απογευματινή έξοδο. Επρεπε ο οργανισμός να εξοικειωθεί στο καινούργιο υψόμετρο. Η επιθυμία ήταν εντονότερη. Επρεπε να δούμε την Ποτάλα: το Επταώροφο Θιβετιανό Θαύμα. Την κατοικία του Δαλάι Λάμα από το 1645. Το πολιτικό και θρησκευτικό κέντρο του Θιβέτ, που παραμένει εντυπωσιακά αγέρωχο. Η επίσκεψη είχε προγραμματιστεί για την επόμενη ημέρα. Τρέχοντας φθάσαμε στο κέντρο της παλιάς πόλης, στο Jokkang, το πνευματικό κέντρο του Θιβέτ, τον ιερό τόπο, αέναο προορισμό χιλιάδων. Ο ναός άρχισε να κτίζεται τον 7ο μ.Χ. αιώνα και από τότε επεκτάθηκε τουλάχιστον οκτώ φορές ως σήμερα. Σύμφωνα με τον μύθο, ο βασιλιάς της εποχής, ο Songtsen Ganpo, το 608 μ.Χ. πετάει το δαχτυλίδι του στον αέρα υποσχόμενος να χτίσει έναν ναό όπου αυτό θα αγγίξει τη γη. Το δαχτυλίδι έπεσε σε μια λίμνη και αμέσως ένας ναός, μια στούπα εμφανίστηκε. Θεϊκό σημάδι. Χτίστες από το Νεπάλ, την Κίνα, την Ινδία και το Κασμίρ έχτισαν τον ναό μέσα στη λίμνη, που σήμερα μικρό μέρος της απομένει στην αυλή του. Αυτός ο βασιλιάς ένωσε το Θιβέτ, έκανε πρωτεύουσα τη Λάσα, νυμφεύθηκε μια βασιλοπούλα από την Κίνα και μετά μιαν άλλη από το Νεπάλ. Ετσι τα σύνορα της χώρας του ήταν πιο σίγουρα. Οι γυναίκες του τον προσηλύτισαν στον βουδισμό και η παλιά θρησκεία του Bon, γεμάτη μάγισσες και δαίμονες, άρχισε να χάνεται.
Ηταν απόγευμα, λίγο μετά τις 5.00, όταν αντικρίσαμε στο προαύλιο του ναού τους πιστούς ξαπλωμένους μπρούμυτα, να προσεύχονται με τα πόδια δεμένα μ' ένα ζωνάρι. «Μετρούν τον δρόμο» με τις αποστάσεις του σώματός τους, μας εξήγησε η ξεναγός. Ενιωσα ότι ήμασταν ξένοι στον δικό τους χώρο. Σχεδόν εισβολείς. Δεν μας πρόσεχαν. Δεν ήμασταν εκεί, παρά το συνεχές «κλικ» της φωτογραφικής μηχανής. Οι προσκυνητές φέρνουν δώρα στον ναό. Συνήθως πλαστικές σακούλες ή ασκιά με βούτυρο που προέρχεται από τα γιακ και αποτελεί πρώτη ύλη για τον τεράστιο αριθμό κεριών που χρησιμοποιούνται στον ναό. Μουρμουρίζουν τις mantra (προσευχές) που από μακριά ακούγονται σαν βουητό μελισσών.
Γυναίκες και άνδρες με «τον τροχό της προσευχής» στο χέρι πορεύονται, ψωνίζουν συνομιλούν, χαμογελούν. Το περπάτημα στην κεντρική πλατεία δίπλα στον ναό γίνεται από όλους ανεξαιρέτως από δεξιά προς τα αριστερά. Προσπαθήσαμε να μη χαλάσουμε τη ροή. Ξεχωρίσαμε αμέσως τις γυναίκες που είχαν έρθει από άλλες περιοχές, γύρω από τη Λάσα. Στολισμένες, «κολυμπώντας στα τυρκουάζ», με κατάμαυρα μαλλιά. Και οι άνδρες αγέρωχοι φορούν μια φούντα από μαύρες κλωστές στα μαλλιά και ένα λευκό κόκαλο, συνήθως ελεφαντόδοντο. Προσπάθησα να βρω να αγοράσω. Κανένας δεν με άφησε να τ' αγγίξω. Αγγίζεις τον δικό τους κόσμο.
Ανεβήκαμε στην ταράτσα του ναού. Θέα που ανοίγει την ψυχή. Νιώθεις αδύναμος. Η Ποτάλα από μακριά. Χρυσαφένια ελάφια στολίζουν τους τοίχους. Καμπάνες, παντού σύμβολα. Ενα γκρουπ μεταλλειολόγων από το Πεκίνο μού ζήτησε να φωτογραφηθούμε μαζί. Ηταν περήφανοι που άγγιζαν τη Λάσα.

Τα μοναστήρια
Από τα πιο γνωστά μοναστήρια είναι:
* Το Drepung, 5 χλμ. από τη Λάσα, άλλοτε το πλουσιότερο μοναστήρι στο Θιβέτ, με 6.000 λάμας (έτσι ονομάζονται οι μοναχοί στο Θιβέτ). Μισοδιαλύθηκε το 1959, αλλά σιγά σιγά οι λάμας επιστρέφουν, οι τοίχοι χτίζονται ξανά με το έντονο κόκκινο και κίτρινο χρώμα παντού.
Τα αγάλματα - εικόνες στολισμένα με όλα τα πετράδια του κόσμου, ξεχωριστά βέβαια τα λαμπερά τυρκουάζ. Αγριοι και βάρβαροι θεοί. Σε κάθε ναό η βιβλιοθήκη με τους τοίχους καλυμμένους με παλιές γραφές.
Στα πόδια των αγαλμάτων οι προσφορές των πιστών: λουλούδια πολύχρωμα, νομίσματα, ρύζι, καρποί.
* Το Gaden βρίσκεται δύο ώρες από τη Λάσα, στην κορυφή ενός βουνού, σε 4.500 μ., με πανοραμική θέα στην κοιλάδα. Και αυτό από τα σημαντικότερα μοναστήρια του Θιβέτ, είχε υποστεί καταστροφή το 1959 και σήμερα επανακατασκευάζεται. Είχαμε τη μεγάλη τύχη να βρεθούμε εκεί τη στιγμή του γεύματος - θείας μετάληψης. Ολοι οι μοναχοί ντυμένοι σε βαθύ κόκκινο, καθισμένοι σε χαμηλούς πάγκους. Μπροστά τους ένα βαθύ πιάτο και το σακουλάκι με το «πλιγούρι». Μοναχοί περνούσαν και έριχναν ζωμό ή νερό στο πιάτο. Το έπλαθαν με το χέρι. Ετρωγαν ψάλλοντας. Το φως έμπαινε από ψηλά, από το κέντρο του ναού. Φώτιζε τους κατακόκκινους τοίχους, τα χρυσοποίκιλτα σήμαντρα. Ηταν η ώρα της προσευχής, 12.00 το μεσημέρι.
Στην είσοδο όλων των μοναστηριών είδαμε τη «Μάνταλα», γραφική, γεωμετρική απεικόνιση του κόσμου, «ψυχοκοσμογράφημα», που συμβολίζει την τάξη και αρμονία που αποκτά ένα φωτισμένο μυαλό. Και πολλές «Τάνγκα», σημαίες που ανεμίζουν στους ναούς και στα προαύλια.
Το Θιβέτ δεν είναι μόνο η κορυφή του κόσμου, αλλά για 100 χρόνια ήταν η πιο απομονωμένη χώρα του κόσμου και ως επακόλουθο άσκησε μια μαγνητική επιρροή σε εξερευνητές, ιστορικούς, ιεραποστόλους και βέβαια στους ισχυρούς. Δεν ήταν πάντοτε απαγορευμένη στους ξένους.
Οι πρώτοι Ευρωπαίοι που έφθασαν στην περιοχή ήταν πορτογάλοι ιεραπόστολοι, το 1624. Τους καλοδέχθηκαν και τους επετράπη να χτίσουν την εκκλησία τους. Αργότερα έφθασαν καπουτσίνοι και ιησουίτες. Τα πράγματα άρχισαν να δυσκολεύουν όταν η βρετανική αυτοκρατορία, ορμώμενη από Ινδία και Αφγανιστάν, προσπάθησε να προσεταιρισθεί το Θιβέτ και συγχρόνως η ρωσική αυτοκρατορία άρχισε να επεκτείνεται στην Κεντρική Ασία. Η Κίνα βρέθηκε πιο κοντά στο Θιβέτ, το οποίο έκλεισε τα σύνορά του για όλο τον κόσμο εκτός από την Κίνα. Ετσι άρχισε ­ ή μάλλον ξανάρχισε ­ η προσπάθεια μυστικής διείσδυσης, όχι μόνο για στρατιωτικούς λόγους αλλά και για επιστημονικούς. Η πρώτη γυναίκα, μια αγγλίδα ιεραπόστολος, κατάφερε το 1892 να φθάσει 70 χιλιόμετρα κοντά στη Λάσα, προτού τη συλλάβουν, και στις αρχές του 20ού αιώνα μια επιστήμων, βουδίστρια, μεταμφιεσμένη σε ζητιάνο κατάφερε να είναι η πρώτη Ευρωπαία που έφθασε στη Λάσα.
Το 1949 ο Δαλάι Λάμα κάλεσε γνωστούς αμερικανούς δημοσιογράφους να επισκεφθούν το Θιβέτ. Ηλπιζε με τα γραφόμενα να δημιουργήσει ένα θετικό κλίμα για αυτή την απομονωμένη χώρα. Το 1951 κάλεσαν οι Κινέζοι ξένους δημοσιογράφους για τους ίδιους λόγους. Οταν το 1983 βρισκόμουν στο Πεκίνο και θέλησα να επισκεφθώ το Θιβέτ, στάθηκε αδύνατον. Σήμερα πλέον η χώρα αποτελεί καινούργια τουριστική αγορά ­ πάντα με αρκετές δυσκολίες, οι οποίες βέβαια καθιστούν τον τόπο του προορισμού πιο γοητευτικό.

Οι ιδιαιτερότητες της χώρας
Με 1.800.000 κατοίκους το Θιβέτ είναι η πιο αραιοκατοικημένη χώρα του κόσμου. Με τη Βολιβία συναγωνίζονται στο υψόμετρο. Η πρωτεύουσα Λάσα έχει μόνο 60.000 κατοίκους.
Με είχαν προειδοποιήσει ότι το Θιβέτ δεν είναι γαστρονομικός παράδεισος. Και είναι αλήθεια. Η κατάσταση στη Λάσα έχει βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια. Και βέβαια θέλαμε να δοκιμάσουμε το τσάι. Αλατισμένο μαζί με βούτυρο από το γιακ. Δεν ταιριάζει πολύ στη δυτική γεύση. Η τσάμπα ­ ένα είδος πλιγούρι από κριθάρι ­ παραμένει το ίδιο αδιάφορη. Τον τελευταίο καιρό πολλά κινέζικα εστιατόρια, ακόμη και δυτικά, κάνουν την εμφάνισή τους, μαζί με νυχτερινά κέντρα με κινέζες χορεύτριες σε αισθησιακούς χορούς. Πόσο μακριά είναι η καινούργια πόλη από την παλιά...